Τουρκοκυπριακά ΜΜΕ, ο “χάρτης” της Ενημέρωσης στην τ/κ κοινότητα

Σε μια κοινότητα με 286.000 πληθυσμό (απογραφή του 2013), που κυκλοφορούν τόσες εφημερίδες (και τρεις τουρκικές που τυπώνονται στα κατεχόμενα καθημερινά), 7 τουρκοκυπριακοί τηλεοπτικοί σταθμοί (και δορυφορικά όλα τα μεγάλα τουρκικά δίκτυα), διπλάσια ραδιόφωνα και δεκάδες ιστοσελίδες, πώς επιβιώνουν τα ΜΜΕ;

Επιβίωση με διαφήμιση και δάνεια

Πολιτικοί, κόμματα και επιχειρηματίες είναι πίσω από την χρηματοδότηση των ΜΜΕ. Άλλοτε στα φανερά (π.χ εφημερίδες Γκιουνές, Ντεμοκρατίκ Μπακίς, Καναλ Τ, Αντά τβ κ.ά) κάποτε όμως όχι. Η εκάστοτε διοίκηση της τ/κ κοινότητας κάνει και λίγο τα... “στραβά μάτια”, μειώνει ή χαρίζει τον φόρο στα ΜΜΕ, δεν πιέζει για τις πληρωμές των λογαριασμών ηλεκτρικού, επιδοτεί τα τηλεοπτικά κανάλια με 28.500 ΤΛ (7.125 ευρώ) το μήνα για την δορυφορική μετάδοση. Η διαφημιστική πίτα είναι μικρή. Καλύτεροι πελάτες οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας και τα “πανεπιστήμια”. Σε δεύτερο ρόλο οι διαφημίσεις αυτοκινήτων, μεγάλα σούπερ μάρκετ, τράπεζες, ξενοδοχεία – καζίνο. Οι τουρκικές τράπεζες δεν διαθέτουν μεγάλο κονδύλι για διαφήμιση, ωστόσο... δανείζουν! Δίνουν χρήματα στους ιδιοκτήτες για να πληρώνουν μισθούς και τρέχοντα έξοδα ώστε να επιβιώνουν.

Υπάρχουν όμως και οι έμμεσες χρηματοδοτήσεις, όπως τα κονδύλια της “κυβέρνησης” για τον τουρισμό. Το μειωμένο διαφημιστικό μερίδιο οφείλεται και στο γεγονός ότι τα τουρκικά κανάλια, που έχουν μεγαλύτερη τηλεθέαση στα κατεχόμενα, προτιμούνται για τις εκστρατείες. Οι περισσότερες άλλωστε εταιρείες που διαφημίζονται είναι τουρκικές ή από την Τουρκία.

Η τ/κ τηλεόραση είναι ενημερωτική

Η τ/κ τηλεόραση είναι κυρίως ενημερωτικού χαρακτήρα. Δεν υπάρχουν τοπικές παραγωγές και οι εκπομπές που είναι δημοφιλείς είναι οι πρωινές ειδησεογραφικές. Ο πιο γνωστός παρουσιαστής είναι ο Σερχάτ Ιντσιρλί, 50 χρονών. Προετοιμάζει και παρουσιάζει μόνος του την πρωινή ενημερωτική εκπομπή στην Κίμπρις Tv (KibrisTv), διάρκειας 2,5 ωρών με – συνήθως – μόνο έναν καλεσμένο στο τέλος. Μόνος του στον αέρα για 2 ώρες! Αρθρογραφεί καθημερινά και στην εφημερίδα Κίμπρις. Του αρέσει η τουρκοκυπριακή διάλεκτος, και συχνά χρησιμοποιεί και γράφει φράσεις όπως το “yuruDilliro” που σημαίνει “άντε περπάτα Τύλληρε”.

Ωστόσο οι τηλεθεατές Τ/κ παρακολουθούν τα τουρκικά κανάλια, λόγω της γλώσσας, της ποικιλίας των προγραμμάτων, των σειρών και των πολιτικών εκπομπών,

Οι αρθρογράφοι, “σταρ” του τ/κ Τύπου

Μετά την πρώτη σε πωλήσεις εφημερίδα Κίμπρις, ακολουθούν οι εφημερίδες Χαβαντίς, Γενί Ντουζέν και Αφρίκα με 2-3.000 φύλα ημερησίως. Βεβαίως οι πλείστες, ως εκφραστικά όργανα πολιτικών κομμάτων ή με συγκεκριμένη πολιτική γραμμή από την ίδρυσή τους, δεν έχουν πωλήσεις σε σημαντικούς αριθμούς αλλά έχουν την δυνατότητα να περνούν τα μηνύματά τους στο ευρύ κοινό μέσω των πρωινών ενημερωτικών εκπομπών από όλα τα κανάλια όπου γίνεται κάθε μέρα αναφορά στα πρωτοσέλιδα όλων των εφημερίδων.

Ο τ/κ Τύπος ακολουθεί την τουρκική γραμμή, με πολλούς δηλαδή αρθρογράφους. Υπάρχουν έως και 10 αρθρογράφοι σε μια εφημερίδα που γράφουν καθημερινά, κάποιοι και τις 7 ημέρες της εβδομάδας. Η θεματολογία είναι διαφορετική. Υπάρχουν βεβαίως και “ευαίσθητα” θέματα. Με εξαίρεση την Αφρίκα και κάποτε την Γενί Ντουζέν, οι περισσότερες τ/κ εφημερίδες προσπαθούν να μην ασκούν κριτική στον τουρκικό στρατό και παλιά στο “βαθύ κατεστημένο”. Στην κριτική και δράση κάποιων δημοσιογράφων όταν αυτή “ενοχλούσε”, η αντίδραση ήταν σφοδρή. Αποκορύφωμα η δολοφονία τον Ιούλιο του 1996 του Κουτλού Ανταλί, δημοσιογράφου της Γενί Ντουζέν, ποιητή, συγγραφέα, αριστερού.

Το Κυπριακό “παίζει” χωρίς ανταπόκριση...

Το Κυπριακό σαφώς και είναι σημαντικό θέμα και αναλόγως των εξελίξεων, συνομιλίες, διαπραγματεύσεις, πολιτικές επισκέψεις, ανεβαίνει ψηλά στην ατζέντα. Όμως δεν έχει την ανάλογη ανταπόκριση από το κοινό. Ωστόσο είναι φυσικό ότι οι μέρες των διαπραγματεύσεων στο Μοντ Πελεράν 1 και 2, αλλά και στη Γενεύη, συγκέντρωσαν περισσότερους αναγνώστες, τηλεθεατές, ακροατές. Ο Τζενκ Μουτλούγιακαλι, διευθυντής της Γενί Ντουζέν, αρθρογραφεί τα τελευταία 22 χρόνια καθημερινά από Δευτέρα έως Παρασκευή. Πριν τις πρόσφατες εξελίξεις στο Κυπριακό, όταν έγραφε για εσωτερικά ζητήματα, το σύστημα υγείας, τα τροχαία δυστυχήματα, θέματα παιδείας, οικονομίας ή οτιδήποτε άλλο, τότε – δήλωσε - γεμίζει με μηνύματα στο facebook, στο twitter, στο inboxτου. Τι “παίζει” περισσότερο, το Κυπριακό ή η υγεία ρώτησα τον Σουλεϊμάν Έργκιουτσλιου, πρώην διευθυντή της Κίμπρις. Η υγεία μου απαντά. Όχι γιατί οι Τ/κ δεν ενδιαφέρονται για το Κυπριακό, αλλά γιατί πλέον η καθημερινότητα είναι πολύ διαφορετική. Ο ίδιος μετρά 45 χρόνια στο χώρο.

“Όταν πάρεις κάποιον πολιτικό τηλέφωνο θα το σηκώσει; Βεβαίως και θα το σηκώσει. Οι πολιτικοί θέλουν να είναι φίλοι με τους δημοσιογράφους και τα ΜΜΕ. Αλλά η δουλειά των ΜΜΕ δεν είναι να κάνουν πολιτική. Δουλειά τους είναι να ενημερώνουν για την πολιτική και τους πολιτικούς και να τους κριτικάρουν. Δεν αναμειγνύουμε την ειδησεογραφία και την κριτική. Η κριτική γίνεται στα άρθρα”.

Η συντριπτική πλειοψηφία των τ/κ ΜΜΕ παραμένει υπέρ της λύσης του Κυπριακού. Η κριτική που ασκείται, είτε στις διαπραγματεύσεις είτε στον Τ/κ ηγέτη, Μουσταφά Ακιντζί, ήταν πολύ περιορισμένη. Αυτό δεν άλλαξε ούτε το τελευταίο διάστημα που η αντιπαράθεση με την “συγκυβέρνηση” ΚΕΕ – ΔΚ, που έχει διαφορετική γραμμή και προσέγγιση στο Κυπριακό, προκαλεί συχνά πυκνά αντιπαραθέσεις και μάλιστα με υπονοούμενα και χαρακτηρισμούς.

Τουρκικός Τύπος και κατεχόμενα

Οι μεγαλύτερες τουρκικές εφημερίδες έρχονται και στα κατεχόμενα, όμως με μία μέρα καθυστέρηση, γεγονός που επηρεάζει τις πωλήσεις τους και γι' αυτό τρεις εξ αυτών, Χουριέτ, Σαμπάχ, Μιλλιέτ, τυπώνονται πλέον στα κατεχόμενα. Στόχος δεν είναι ο αριθμός των αναγνωστών, αλλά η επιρροή. Αλλωστε δεν τίθεται θέμα επιβίωσης αφού λειτουργούν ως παραρτήματα ουσιαστικά, των μητρικών συγκροτημάτων στην Τουρκία. Το τουρκικό κοινό στα κατεχόμενα δεν είναι λίγο άλλωστε, είναι ο στρατός, οι φοιτητές που υπολογίζονται στις 40-45.00 και βεβαίως οι εκ Τουρκίας εργαζόμενοι και έποικοι.

Πόσος είναι ένας μέσος μισθός δημοσιογράφου;

Διαφέρει. Στον Μπαιράκ, με 2 τηλεοπτικά κανάλια και 4 ραδιόφωνα, προσωπικό που αγγίζει τους 600 υπαλλήλους – δημοσιογράφους και τεχνικούς – ένας μέσος μισθός δημοσιογράφου με 10ετη πείρα φτάνει τις 4.000 ΤΛ (1000 ευρώ). Στον ιδιωτικό τομέα ο αντίστοιχος μισθός είναι λίγο πιο πάνω από τα μισά. Ο Μπαϊράκ έχει βεβαίως 53 εκ ΤΛ (13,25 εκ ευρώ) προϋπολογισμό. Οι νεοεισερχόμενοι σε οποιονδήποτε χώρο αμείβονται πλέον πολύ χαμηλότερα, εξαιτίας και του οικονομικού πρωτοκόλλου Τουρκίας – ψευδοκράτους που άλλαξε από το 2011 τα οικονομικά δεδομένα. Δεν υπάρχουν πολλοί δημοσιογράφοι εκ Τουρκίας, λόγω ίσως και των χαμηλών αμοιβών. Υπάρχει όμως φτηνό τεχνικό προσωπικό, κινηματογραφιστές, μοντέρ, ηχολήπτες που είναι φοιτητές στα πανεπιστήμια των κατεχομένων και δουλεύουν παράλληλα.

Το ίντερνετ άλλαξε το σκηνικό

Η εμφάνιση του ίντερνετ επηρέασε τις πωλήσεις των εφημερίδων που έχουν πέσει. Η ενημέρωση από το διαδίκτυο είναι δωρεάν και σε αυτό βοηθά το γεγονός ότι η κύρια πηγή ειδήσεων, το τ/κ πρακτορείο ειδήσεων (ΤΑΚ), είναι δωρεάν. Η Κίμπρις ποστασί ξεκίνησε σαν ηλεκτρονική εφημερίδα και μετά από μια επιτυχημένη πορεία στα cliks, αποφάσισε να ακολουθήσει και την κλασική οδό με όχι και τόσο εντυπωσιακά αποτελέσματα. Newsgates θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι ιστοσελίδες των μεγάλων συγκροτημάτων Κίμπρις και Γενί Ντουζέν, αλλά και ο Μπαϊράκ. Αυτό που λείπει στο χώρο των ΜΜΕ, σε αντίθεση με την ατομική χρήση από τους Τ/κ, είναι η χρησιμοποίηση των socialmedia. Μέσω των προσωπικών τους λογαριασμών οι δημοσιογράφοι γνωστοποιούν την δουλειά τους και μετρούν αντιδράσεις. Αυτό άρχισε να γίνεται οργανωμένα από τα ΜΜΕ το τελευταίο διάστημα.

Τηλεοπτικοί σταθμοί:

Kibris TV-Asil Nadir

Kanal T- Ersin Tatar, επιχειρηματίας και “βουλευτής” του κόμματος Εθνικής Ενότητας

As TV- επιχειρηματίας και πρόεδρος του συμβουλίου επιχειρηματιών Metin Şadi

Genç TV- Ertan Birinici, επιχειρηματίας

Sim TV – United Medya

BRT - “κυβερνητικό”

DialogueTV – Ο ιδιοκτήτης των ξενοδοχείων καζίνο Merit, τουρκικής καταγωγής

StarTV – Αλί Οσμάν Σαφά, επιχειρηματίας

Εφημερίδες:

Kibris, Ασίλ Ναδίρ ιδρυτής και ιδιοκτήτης

Havadis, (Poliltd, μετοχική εταιρεία δημοσιογράφων που έφυγαν από την Κίπρις)

YeniDuzen, ανήκει στο συγκρότημα UnitedMedya

Dialogue, Merit ξενοδοχεία καζινο

Afrika, Σενέρ Λεβέντ

KibrisPostasi, Πολάτ Αλμπέρ

HalkinSesi, ιδρύθηκε από τον Φαζίλ Κιουτσιούκ

Vatan,

Ortam, κόμμα Κοινοτικής Δημοκρατίας

Gunes, κόμμα Εθνικής Ενότητας

YeniDemokrat, Δημοκρατικό κόμμα

StarKibris,

Detay,

HaberalKibrisli

Ιστορικό

Η πρώτη εφημερίδα στην Κύπρο στα τουρκικά, τότε στα οθωμανικά, τυπώθηκε στις 11 Ιουλίου 1889 και είχε το όνομα “Σααντέτ” (Ευδαιμονία). Σε ένδειξη μνήμης και τιμής η ημέρα του Τύπου στην τ/κ κοινότητα γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 11 Ιουλίου. Ο τ/κ Τύπος στα σύγχρονα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας είχε την έννοια του “αγώνα”. Με σκοπό να συνδράμουν λοιπόν στο αγώνα των Τ/κ ο Ραούφ Ντενκτάς είχε ιδρύσει την “Νατζιάκ” που δεν υπάρχει πλέον και ο Αντιπρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Φαζίλ Κιουτσιούκ την “Χαλκίν Σεσί” που κυκλοφορεί και σήμερα. Μετά το 1974 οι εφημερίδες στην τ/κ κοινότητα είναι πολιτικές. Βασικά δημιουργήθηκαν από πολιτικά κόμματα για να εκφράσουν την γραμμή τους. Όπως η Γενί Ντουζέν που είναι δημιούργημα του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού κόμματος.

Την ιστορία αλλάζει στα κατεχόμενα ο Ασίλ Ναδίρ. Έρχεται από την Αγγλία στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 – αρχές ΄90, φέρνει νέες πρακτικές και πολλά λεφτά. Προσλαμβάνει τους καλύτερους, φέρνει τα καλύτερα και πιο σύγχρονα μηχανήματα εκτύπωσης της εποχής, προτάσσει την ειδησεογραφία, κάνει ρεπορτάζ, η διανομή της φτάνει μέχρι και το τελευταίο χωριό. Μέχρι και σήμερα η Κίπρις έχει το δικό της τυπογραφείο, όπου τυπώνονται και άλλες τ/κ εφημερίδες, και την δική της εταιρεία διανομής που της δίδει την ευχέρεια να τυπώνεται αργά και να προλαβαίνει ακόμη και νυχτερινά γεγονότα.

Την δεκαετία του ΄90 αρχίζει η επαγγελματική δημοσιογραφία στον τ/κ Τύπο και στην διαφοροποίηση από την κομματική γραμμή και προπαγάνδα πρωτοστατούν οι δάσκαλοι. Αρθρογραφούν, κριτικάρουν, κάνουν ειδήσεις θέματα της καθημερινότητας. Αυτή τη δεκαετία άρχισαν να κυκλοφορούν και οι περισσότερες εφημερίδες.